Cele kulturowe i wzory instytucjonalne

Zachowania ludzi w obrębie tych samych ról społecznych i zawodowych są zróżnicowane. Co jest tego przyczyną? Gdzie tkwią źródła indywidualnych i społecznych różnic? Przyczyn tych należy szukać niewątpliwie w dwu obszarach. Pierwszym z nich jest sfera osobowości, czyli to:

– a) co człowiek potrafi (umie), a więc wiedza, umiejętności, sprawności i nawyki,

– b) do czego dąży (ku czemu zmierza), czyli jego poglądy, postawy, przekonania, zasady postępowania społeczno-moralnego, ideały życiowe, a także orientacja życiowa.

Drugim obszarem są cele kulturowe i wzory instytucjonalne funkcjonujące w środowisku społeczno-zawodowym. Oto najistotniejsze z nich:

– 1. Zetknięcie się z celem kulturowym oraz normami regulującymi zachowania na ten cel zorientowane. Każda instytucja, a nawet poszczególne stanowiska pracy w ramach tego samego zawodu mogą mieć inne lub inaczej ujmowane cele oraz przepisy ról, czyli normy regulujące zachowania jednostki:

– 2. Akceptacja celu i norm jako zobowiązań moralnych i wartości uwewnę- trznionych (zinternalizowanych) pracownika:

– 3. Względna dostępność celu rozumianego tu jako szansa życiowa w wyodrębnionej strukturze możliwości. Im są one, szanse, wyraźniejsze dla pracownika, tym jego orientacja życiowa i zawodowa staje się bardziej realistyczna, a motywacja silniejsza:

– 4. Stopień rozbieżności pomiędzy przyjętym celem a jego dostępnością. Jeśli akceptowany i przyjęty do realizacji stan rzeczy (cel) jest mało prawdopodobny do osiągnięcia to rozpoczyna się stan frustracji pracownika:

– 5. Nasilenie anomii. Wg Durkheima odnosi się do stanu względnego zaniku norm w społeczeństwie czy grupie pracowniczej lub zawodowej. Anomia1 dotyczy właściwości struktury społecznej i kulturowej, a nie cech jednostek stykających się z tą strukturą: Anomia (Anomy) – MacJver wskrzesza szestnastowieczną i od dawna zarzuconą pisownię tego słowa – oznacza stan świadomości człowieka wykorzenionego moralnie, człowieka, który zamiast norm posiada już tylko chaotyczne popędy, który został pozbawiony poczucia ciągłości, wspólnoty, zobowiązania. Człowiek anomiczny stał sę sterylny duchowo, reaguje wyłącznie na samego siebie, przed nikim nie jest odpowiedzialny. Wartości innych są przedmiotem jego szyderstwa. Jego jedyną wiarą jest filozofia zaprzeczenia. Żyje na pograniczu doznania braku przyszłości i przeszłości. Ponadto anomia jest stanem świadomości, w którym poczucie więzi społecznej człowieka, źródło jego morale, zostało załamane lub śmiertelnie osłabione. (R.M. MacJver, The Ramparts We Guard. New York 1950, s.84, 85 i rozdz. 10, D. Resman, N. Glazer i R. Denney: Samotny tłum. Warszawa 1971, s.379 i nast.

– 6. Częstotliwość zachowań dewiacyjnych wynikających ze sposobu przystosowania się jednostki do warunków, w jakich wypadło jej pracować.