Tworzenie się wzorów i norm w stosunkach interpersonalnych między- jednostkowych jest wypadkową czynników społecznych i psychologicznych. Ta podwójna geneza jest nierzadko przyczyną konfliktu norm w stosunkach międzyludzkich. Wyróżnić można dwa rodzaje konfliktów:
– konflikt intrapersonalny wewnętrzny, który zachodzi wówczas, gdy normy społeczne są sprzeczne lub niezgodne z potrzebami i postawami jednostki, np. w sytuacji gdy jednostka o osobowości autorytarnej zachowuje się w sposób życzliwy i demokratyczny albo gdy człowiek uczciwy nakłaniany jest do malwersacji,
– konflikt interpersonalny występuje w sytuacji, gdy partnerzy świadomie afirmują sprzeczne systemy norm i nie podzielają postaw partnera wobec norm. Np. jeden z partnerów opiera kalkulację ceny na rzeczywistych kosztach i minimalnej stopie zysku, drugi określa cenę ”z sufitu”, przyjmując jedynie założenie, że zysk nie może być mniejszy niż koszty.
Psychologiczne aspekty norm. Ujmując rzecz psychologicznie normy wytwarzają u partnerów obustronne oczekiwania. Gdy partner zachowuje się zgodnie z normą, występuje spełnienie oczekiwań i pojawia się zadowolenie, gdy je przekracza, oczekiwania są nie spełnione, co sprzyja powstawaniu napięć i konfliktów, których funkcja polega m.in. na wytwarzaniu bodźców ułatwiających rewindykację norm.
Dla partnerów zrównoważonych i przystosowanych normy regulujące ich współżycie i współpracę zaspakajają ich potrzeby bezpieczeństwa, zależności dodatniej samooceny są dla nich obustronnie korzystne. Sytuacja wygląda odwrotnie, gdy jeden z partnerów lub obaj są źle przystosowani. Partner źle przystosowany (niewychowany, brak kultury osobistej) często łamie normy współżycia w swych stosunkach społecznych, stosując różnego rodzaju taktyki i gry interpersonalne, np. zachowuje się agresywnie, niejednoznacznie, podstępnie itp.
Jakie zależności zachodzą między normami a rolami w stosunkach społecznych?
W im większym stopniu normy zaspokajają potrzeby, tym postawy wobec normy są bardziej pozytywne i łatwiej podlegają uwewnętrznieniu. Ważne znaczenie w tworzeniu się ról społecznych mają wzajemne oczekiwania partnerów. O pełnym uformowaniu się roli można mówić wówczas, gdy oczekiwania partnerów w określonych zakresach staną się regulatorami ich zachowania. Tego rodzaju sytuacja zakłada:
– a) uświadomienie sobie, że partner żywi określone oczekiwania w stosunku do mnie, np. klient oczekuje od doradcy pomocy podczas prowadzonych z bankiem negocjacji kredytowych,
– b) mniej lub bardziej uświadomioną zgodę na zasadność i wykonalność tego oczekiwania oraz
– c) spełnienie oczekiwania.
Jakie zależności zachodzą między normami a rolami w stosunkach społecznych? Normy regulują współżycie i współpracę ludzi w sposób dość ogólny i nieprecyzyjny, niezależnie od tego, jacy ludzie są ich nadawcami i odbiorcami. Dopiero rola precyzuje sens tych norm i określa, jak powinni zachowywać się względem siebie osobnicy o różnych pozycjach społecznych. Np. norma poszanowania godności partnera wskazuje na to, że należy przejawić szacunek dla poglądów i nieprofesjonalnych wyobrażeń partnera o danym problemie, nie wolno partnera poniżać określeniami typu: ”Pan tego przecież nie rozumie” lub ’’Takie rozumowanie jest naiwne”, ’’Skąd się pani wzięła”, ’’Taka urojona idea” itp.
Normy i role partnerów (społeczne) zawierają wskazówki, jak zachować się w różnego rodzaju warunkach, jakie elementy kultury stają się wspólnym udziałem partnerów. Normy i role kształtując ludzi mogą w mniejszym lub w większym stopniu stymulować ich rozwój indywidualny i zaspokajać ich potrzeby i pragnienia. Niedostatecznie precyzyjnie określone normy i role dopuszczają możliwość indywidualnej, subiektywnej interpretacji, a więc niedostatecznie precyzyjnie określone sprzyjają zarówno sprawnemu funkcjonowaniu stosunku społecznego, jak i dobremu samopoczuciu partnerów. Niezbędnym jednak warunkiem obok wyrównanych pozycji partnerów jest to, że stosunek ich ma treść demokratyczną łączącą się z respektowaniem praw wzajemnych, tolerancją i poczuciem odpowiedzialności1.
Leave a reply