Kultura języka

Jednym z podstawowych sposobów porozumiewania się ludzi jest porozumiewanie się za pomocą języka. Życie człowieka w społeczeństwie to przede wszystkim komunikowanie się z otoczeniem. Bez porozumiewania się wzajemnego ludzi nie można spowodować, podjąć, a tym bardziej zrealizować jakiejkolwiek wspólnej działalności lub nawet prostych czynności.

Jakie bywają konsekwencje niewłaściwego używania języka, wiadomo od bardzo dawna. Już bowiem wielki chiński myśliciel Konfucjusz (551 – 479 p.n.e.) podobno tak zwykł mawiać: ’’Jeśli język nie jest poprawny, mowa nie znaczy tego, co ma znaczyć: jeśli mowa nie znaczy tego, co ma znaczyć, nie będzie zrobione to, co ma być zrobione: a wtedy moralność i wszelkie sztuki ulegną zepsuciu, sprawiedliwość zejdzie na manowce i wszyscy popadną w stan bezładnego pomieszania.”

Za pomocą języka myślimy, jest to jeden z najważniejszych instrumentów intelektualnej aktywności człowieka, ale jest jednocześnie instrumentem, dzięki któremu informujemy i komunikujemy się. Kiedy mówimy o informowaniu, to myślimy o jednostronnym przekazywaniu wiadomości od nadawcy do odbiorcy. Komunikowanie się natomiast to wzajemne, dwustronne lub wielostronne przekazywanie informacji, myśli, opinii czy przeżyć. Człowiek krzyczący na pustyni i nie słyszany przez nikogo też chce się porozumieć, ale przecież nikt go nie słyszy, nie występuje tu zjawisko komunikowania się. Dopiero mówienie i słuchanie, a przede wszystkim odebranie informacji (wiadomości), chęć zrozumienia jej sensu i treści tworzy proces komunikowania się ludzi. Język jest zatem faktem społecznym i jako taki spełniać może wiele funkcji1. Należą do nich funkcje następujące:

– ekspresywna ze względu na nadawcę. Emocjonalna warstwa języka odgrywa doniosłą rolę w porozumiewaniu się, a szczególnie w sferze przekonywania, można też dzięki niej formułować wypowiedź, która wyłącznie daje wyraz naszym przeżyciom np. bólu czy gniewu, a nie opisuje czegokolwiek,

– pragmatyczna ze względu na odbiorcę. Jako ’’regulator” język jest instrumentem oddziaływania, wpływa na procesy przystosowania społecznego w grupie, odgrywa rolę w konfliktach i zmianach społecznych, jeśli oddziałuje nań jako swoisty bodziec do określonego zachowania się,

– kontaktowa ze względu na kanał komunikowania się, czyli na to kto, z kim porozumiewa się, jaką drogą i za pomocą jakich środków,

– sytuacyjna ze względu na kontekst, na uwarunkowania sytuacyjne,

– opisowa, tzn. pojmuje się ją jako wypowiedź będącą środkiem opisu, że tak a tak jest albo tak a tak nie jest: jest to jej funkcja informacyjna ze względu na temat,

– performatywna. Ta funkcja wypowiedzi w określonym układzie życia społecznego występuje w aktach o charakterze umownym, konwencjonalnym, jak np. złożenie przyrzeczenia, przyjęcie zobowiązania, nadanie komuś imienia, przyznanie odznaczenia czy godności, wydanie decyzji, ustanowienie normy prawnej itp.,

– poetycka ze względu na formę.